Verborgen in het binnenland van Molise ligt een juweel van een archeologische park, dat de resten herbergt van de Romeinse stad Saepinum (ook wel Altilia genoemd, naar een Arabisch woord dat zoiets als ‘verlaten stad’ betekent). Er zijn maar weinig opgravingen in Italië waar je zo’n goed beeld krijgt van de structuur van een Romeinse nederzetting; toch is Saepinum nauwelijks bekend en kom je er bijna geen mens tegen.
Molise was het territorium van de Sannieten, een inheems volk dat ook delen van Campanië en Abruzzo bewoonde. Na de Sannitische oorlogen (343-290 v.Chr.), die de Romeinen overigens bijna de kop kostten, stichtten de Romeinen in de buurt van het huidige dorp Sepino een nieuwe stad. Deze lag strategisch aan de tratturo, de herdersroute diePescasseroli met Candela verbond. Via zulke tratturi brachten de herders hun vee aan het eind van de zomer naar warmere gebieden dichter bij zee, in dit geval naar Puglia, en aan het eind van de winter weer terug. Deze zogenaamde transumanza bestaat tot op de dag van vandaag, zij het niet meer op de schaal van vroeger.
Het interessante van Saepinum is, dat je er op een compacte plattegrond een goed beeld krijgt van een Romeinse plattelandsstad. Alles is er nog, of in ieder geval goed herkenbaar: wegen, muren, poorten, forum, theater, termen en andere openbare gebouwen, watervoorzieningen, winkels en woningen.
Het meest in het oog springend zijn de restanten van de basilica naast het forum, waarvan nog twintig zuilen overeind staan, de Porta Bojano en het theater. De basilica was een multifunctionele ontmoetingsplek waar men onder meer zaken deed en waar rechtspraak werd uitgeoefend.
Van de vier stadspoorten, die zoals gebruikelijk op de centrale assen van het stratenstelsel waren geplaatst en de namen droegen van de richtingen waarheen de wegen naar buiten leidden, staat de Porta Bojano er het stoerst bij. Boven de boog lees je de oprichtingsinscriptie en aan de zijkanten vervullen de beelden van gevangen genomen barbaren nog steeds hun symbolische functie.
Goed bewaard gebleven is ook het theater. Je zult je afvragen wat die gebouwen daar doen, rondom het verdiepte gedeelte? Daar moet toch ooit de monumentale façade van het theater gestaan hebben? Wel, ook dat is een interessant aspect van Saepinum. De Romeinse stad liep geleidelijk leeg na de val van het Rijk en de onrustige tijden die erop volgden, maar toch bleef de plek door de eeuwen heen tot op zekere hoogte bewoond. Boeren bouwden er, op de oude fundamenten, woningen en schuren, waarbij ze uiteraard gretig gebruik maakten van het ter plekke overvloedig aanwezige bouwmateriaal.
Zo komt het, dat je er nu huizen en stallen ziet die tegen de stadsmuren aanleunen en waarvan de gevels opgetrokken zijn uit de restanten, ornamenten en reliëfs van tempels inbegrepen, van de oude Romeinse gebouwen. Simpele boerenwoningen en schuren overspannen op die manier een tijdsboog van meer dan tweeduizend jaar. De huizen langs het theater dateren uit de 18e eeuw en zijn nu allemaal gerestaureerd, als getuigen van de continuïteit van de geschiedenis.
Tot een jaar of vijftien geleden graasde in Saepinum nog vee tussen de ruïnes. Nu is het gebied eigendom van de Italiaanse staat en hebben koeien en schapen plaatsgemaakt voor menselijke bezoekers, die nu een blik werpen op de Fontana del Griffo, zo genoemd naar de afbeelding van een griffioen op het bovenstuk. Het waterbekken is, zo vermeldt de inscriptie, aan de stad geschonken door vader en zoon Marsus, waarschijnlijk ter gelegenheid van de aanvaarding van een officieel ambt. Salve!
