Vandaag is Dantedag. Over ’s mans leven en werk zijn hele bibliotheken volgeschreven en de planken kraken onder de gewichtigheid van de commentaren. Laten we voor de afwisseling eens een luchtig, om niet te zeggen triviaal onderwerp bij de kop pakken.
Zijn precieze geboortedag in het jaar 1265 kennen we niet, maar zeker is wel dat het vandaag, 25 maart, Dantedì is, de officiële herdenkingsdag van Dante Alighieri. 702 jaar geleden stierf de Somma Poeta in Ravenna, een gebeurtenis die twee jaar geleden nog groots herdacht werd in Italië en daarbuiten. Is 25 maart dan de sterfdag van Dante? Nee, ook dat niet. De datum verwijst naar het moment waarop de dichter het selva oscura, het duistere woud, zou hebben betreden. We zijn dan in het openingscanto van de Goddelijke Komedie.
Ik ben zo vrij om nu misbruik te maken van Dantedì en de vraag op te werpen hoe Dante er eigenlijk uitzag? Daar weten we namelijk maar weinig van. In de tijd waarin hij leefde waren portretten, en zeker portretten van profane (niet tot de geestelijkheid behorende) figuren zeldzaam. Als er al afbeeldingen van mensen gemaakt werden, waren ze niet realistisch, al kwam daar in de eerste helft van de 14e eeuw langzaam verandering in met een schilder als Giotto. Waarschijnlijk kenden Dante en Giotto elkaar overigens.
Het meest fascinerende issue van Dante’s uiterlijke kenmerken gaat toch wel over zijn neus. Op de talloze schilderijen waarop hij in de loop der eeuwen is afgebeeld zien we hem bijna altijd uitgerust met een haviksneus. Heel prominent is dit opvallende reukorgaan aanwezig op het portret dat we het beste kennen, namelijk dat van Sandro Botticelli (beneden links). De fameuze naso aquilino dankt de dichter aan een beschrijving van zijn uiterlijk van de hand van bijna-tijdgenoot Giovanni Boccaccio, bekend van de Decamerone. Zoals vaak het geval is leiden getuigenissen van beroemde personen, zeker wanneer ze ook in beeld worden omgezet, een lang en hardnekkig leven. Recent onderzoek schijnt echter uit te wijzen dat het weinig waarschijnlijk is dat Dante zo’n haviksneus bezat. Vraag mij niet aan wat voor soort onderzoek we dan moeten denken. De discussie over Dante’s vero volto, zijn ware gelaat, zal wel eeuwig blijven voortduren.
Wie op zoek gaat naar de oudste afbeelding van Dante belandt al gauw in mistige sferen. De Italiaanse Wikipediapagina over Dante houdt het op een fresco (jawel, uit de school van Giotto) in het Palazzo dell’Arte dei Giudici e Notai in Florence (beneden midden). De Nederlandse pagina noemt dat fresco niet eens op de portrettenlijst en voert een afbeelding, eveneens van Giotto, in de Cappella del Podestà in het Palazzo del Bargello ten tonele (beneden rechts). Ze dateren wel beide van omstreeks 1335. Een geprononceerde neus zie ik niet echt, jij wel?
Na deze constatering kunnen we overgaan tot de orde van de dag. Buona giornata!