Alfons Caris

7 jun. 20233 minuten om te lezen

Schatten van Siponto (1)

Puglia is tegenwoordig ook voor niet-Italianen een populaire reisbestemming. Toch zijn er legio plekken in de regio waar maar weinig mensen komen. Dat is ook het geval met de zuidkust van het schiereiland Gargano, waar Manfredonia ligt, een stad genoemd naar Manfred van Sicilië, zoon van de roemruchte keizer Frederik II.

Manfredonia en de kustlijn richting het zuiden

In de directe omgeving van Manfredonia liggen twee schitterende romaanse kerken, de Santa Maria (Maggiore) di Siponto en de San Leonardo di Siponto. Siponto is vandaag de dag een soort wijk van Manfredonia, maar het is eigenlijk de kern vanwaaruit de stad is ontstaan. Tweeduizend jaar geleden was het een Romeinse havenplaats en ook al voor die tijd lag er een nederzetting van het volk dat toen de streek bewoonde, de Dauniërs.

Siponto zou een van de eerste bisschopszetels in Italië geweest zijn. De legende wil zelfs dat de eerste bisschop aldaar, een zekere Giustino, zijn wijding rechtstreeks van Petrus zou hebben ontvangen! Je mag gerust glimlachen om dit soort verhalen.

De eerste bisschop van Siponto van wie we documentatie hebben, was Felice I. We zijn dan in de vijfde eeuw. Aan hem wordt de stichting van de eerste christelijke heiligdom in de streek toegeschreven. Dit is de kerk waarvan we de resten vinden naast de Santa Maria Maggiore: zie de foto hieronder. Het perceel wordt Parco Archeologico di Siponto genoemd, een wat voorbarige benaming, want Siponto zelf, dat een behoorlijke stad moet zijn geweest, is nooit opgegraven en ligt nog onder de aarde.

Deze eerste kerk werd rond 500 uitgebreid en vervolmaakt door Lorenzo Maiorano, een legendarische, heiligverklaarde bisschop die een verschijning ontving van de aartsengel Michael en een aanzet gaf tot de bouw van een kerk boven de grot waar dit wonder zich voltrok. Dit is de kerk die zou uitgroeien tot het beroemde pelgrimsheiligdom San Michele Arcangelo, in het nabije Monte Sant’Angelo. Er zijn nog veel meer verhalen rond deze Maiorano, maar die mag je zelf opzoeken.

De San Michele Arcangelo in Monte Sant'Angelo

Maar nu de Santa Maria Maggiore. Toen ik de basiliek in 2010 bezocht, bood zij een treurige aanblik. De gevels waren zwaar aangetast, de kostbare decoraties overal beschadigd, en de onderkerk was een muffe kelder met natte vloeren en beschimmelde wanden en gewelven. De bovenkerk was zelfs helemaal gesloten. Ik laat de foto’s zien die ik toen maakte. Dwars door alle verval heen is toch goed te zien hoe prachtig deze kerk is.

De Santa Maria heeft een rechthoekig grondplan en bestaat zoals gezegd uit twee onafhankelijke kerken, een ondergrondse en een bovengrondse. Het bovenste gedeelte is opgetrokken met materiaal van de vroegchristelijke kerk achter de basiliek. Bij de inwijding van de Santa Maria in het begin van de twaalfde eeuw werden de stoffelijke resten van Lorenzo Maiorano begraven onder het hoofdaltaar. De basiliek is een typisch voorbeeld van de romaans-pugliese stijl, maar er zijn ook Oosterse (Arabische en Armeense) invloeden te zien.

Vroeger werd in de Santa Maria een afbeelding van de patroonheilige bewaard, de Madonna di Siponto, een 11e-eeuwse icoon in Byzantijnse stijl, geschilderd op een met doek overtrokken houten paneel. Er hangt nu een kopie; het origineel bevindt zich om veiligheidsredenen in de kathedraal van Manfredonia. De Madonna is met allerlei legendes omgeven en wordt jaarlijks meegevoerd in een processie waar meer dan 20.000 mensen aan deelnemen.

Vanaf 2015/2016 is de basiliek grondig gerestaureerd. Het resultaat daarvan heb ik zelf niet gezien, maar ik heb wat foto’s bij elkaar gesprokkeld (die trouwens bepaald niet in overvloed te vinden zijn). Zo te zien kan de Santa Maria er weer een tijdje tegen. Ze ziet er voor mijn gevoel nu wel wat klinisch uit. Als ik het mag zeggen: het gehavende monument vóór restauratie bood met al zijn lidtekens een intrigerender aanblik.

Niet alleen de basiliek zelf werd hersteld, maar de hele omgeving, die in 2010 nog een deprimerende aanblik bood, kreeg een facelift, met inbegrip van de vroegere kerk naast de Santa Maria. Bij die gelegenheid werd op de resten van vroegchristelijke kerk een veertien meter hoge metalen constructie naar ontwerp van kunstenaar Edoardo Tresoldi opgetrokken. Deze verbeeldt de contouren van het verdwenen kerkgebouw. Of de installatie er nog steeds staat, weet ik niet. Meer fraaie foto's van deze geslaagde artistieke verbeelding vind je hier.