Het zou overdreven zijn om te zeggen dat de kathedraal van Trani, een stad in Puglia, behoort tot de beroemdste van zijn soortgenoten in de wereld, maar om een aantal redenen is hij toch wel heel bijzonder te noemen. Om te beginnen ligt hij vrijwel direct aan zee, een situering die je zelden aantreft. Ten tweede staat hij vrij van de omgeving, zodat je hem helemaal rondom van een afstand kunt bekijken. Verder bestaat hij in feite uit vier geheel verschillende cultusplaatsen onder één dak, elk met een eigen verhaal en een eigen architectuur. Zijn uiterlijke vorm is uniek – althans, ik ken geen kerk die lijkt op de kathedraal van Trani. En tot slot heeft hij kameleontische eigenschappen. Alle reden dus voor een blik op deze regina delle cattedrale di Puglia.
De kathedraal is opgedragen aan Santa Maria Assunta, maar wordt doorgaans San Nicola Pellegrino genoemd. Of misschien is het andersom; het zijn van die typische Italiaanse ondoorgrondelijkheden. Over de heilige Nicola Pellegrino kun je aan het eind van dit artikel lezen.
De bouw van de kerk begon in 1099. Op de plek waar hij verrees stond al een ouder exemplaar, de Santa Maria della Scala. Deze werd geïntegreerd in de nieuwbouw en ligt nu als cripte onder het schip van de kathedraal, die pas helemaal voltooid was tegen het einde van de 11e eeuw. De toren kwam rond 1350 gereed.
De kerk heeft drie beuken, die van elkaar gescheiden zijn door dubbele zuilen. Opvallend is het zogenaamde triforium boven deze zuilen; dit zijn de arcaden die de binnenruimte in de hoogte als het ware in tweeën delen. Deze galerijen worden ook matroneum genoemd, omdat men denkt dat die ruimtes vroeger voor de vrouwen bestemd waren. Je vindt ze in meer kerken in Puglia, onder andere in de kathedraal van Bari en in de kerk van San Nicola aldaar, maar ook al in vroegchristelijke kerken in bijvoorbeeld Ravenna.
Criptes zijn doorgaans kleine ruimtes, maar hier beslaan ze zo ongeveer de hele oppervlakte van de kathedraal. Het diepste deel, dat beneden de zeespiegel ligt, is het graf van de heilige Leukios (eerste twee foto’s hierna). Daarboven liggen de onderkerk van de Santa Maria della Scala en de cripte waar de relikwieën van Nicola bewaard worden. Eigenlijk bestaat de kathedraal dus uit een boven- en een onderkerk, net als de basiliek van Franciscus in Assisi. Aan de buitenkant kun je ook goed zien dat de kerk verhoogd gebouwd is en dat het niveauverschil wordt opgevangen door het bordes met de dubbele trap voor het portaal.
Trani’s kathedraal laat zien dat ook de zijkanten en de achterkant van een een kerkgebouw bezienswaardig kunnen zijn. De achterzijde is opmerkelijk, omdat het dwarsschip tevens het einde van de bouwwerk markeert. Alleen de drie halfronde cilinders van de absis, waarvan de middelste tot aan het dak reikt, steken nog uit en trekken het oog omhoog. Fraai beeldhouwwerk ontbreekt ook hier niet, en een van de zijgevels van het dwarsschip is zelfs met een rozet versierd.
De zestig meter hoge toren naast de kerk is gebouwd op een spitse boog, waardoor hij lijkt te zweven. Door de boog heen zie je het blauwe water van de zee blinken. Waarschijnlijk heeft de bouwkundige keuze om de toren van een ‘doorgang’ te voorzien te maken gehad met de gebruiksfuncties van het plein, die acht eeuwen geleden natuurlijk heel anders waren.
Het grootste feest dat de kathedraal te bieden heeft is de bogenstrook aan de voorgevel. Het portaal in het midden heeft aan weerszijden vier blinde bogen, voorzien van prachtig beeldhouwwerk dat doorloopt over de volle breedte van de façade.
De bronzen deur van het middenportaal is van een lokale kunstenaar en dateert uit 1275. De originele deur bevindt zich nu aan de binnenzijde van de kerk; buiten zie je een kopie.
Ik had het over de kameleontische eigenschappen van de kathedraal. Hij is opgetrokken uit lokale steen met een heel lichtroze tint, waarvan je overdag nauwelijks iets ziet. Maar als ’s avonds de zon ondergaat wordt het hele gebouw in een roze gloed gezet.
Wanneer je de kerk van een afstand tegen de zon in benadert, krijgt het gebouw weer een heel andere aanblik door het strakke lijnenspel van de donkere contouren. Met een beetje geluk, zoals het mij ten deel viel – maar dat is natuurlijk afhankelijk van de tijd van het jaar – zie je het hart van de zon priemen door de galmgaten van de toren, die een soort aureool om zich heen krijgt.
Volgens de legende was Nicola een eenvoudige herdersjongen in het Griekenland van de 11e eeuw. Omdat hij de hele dag door het kyrie eleison zong, werd hij door iedereen voor gek versleten. Nicola droomde van een pelgrimstocht naar Rome en op een goede dag besloot hij zich in te schepen naar Italië. Tijdens de overtocht naar Otranto kon hij het wederom niet laten om onophoudelijk zijn kyrie te belijden; dit tot grote ergernis van zijn medereizigers, die besloten hem overboord te gooien. Het wonderlijke was, dat hij eerder in Otranto arriveerde dan de boot. Nicola trok vandaar naar Trani en toen hij daar op 20 mei 1094 aankwam, stroomden de kinderen van die stad van alle kanten toe op het horen van zijn gebedenzang. Kersen en ander fruit uitdelend trok Nicola al zingend door de straten van de stad. De plaatselijke bisschop wilde hem spreken en raakte zo onder de indruk van Nicola’s eenvoud en vroomheid, dat hij hem gratis kost en inwoning aanbood. Een paar dagen later werd Nicola echter ziek, en de hele stad liep uit om hem te bezoeken. Het medeleven was vergeefs, want op 2 juni stierf hij. Na zijn begrafenis begonnen zich allerlei wonderen te voltrekken. Welke dat waren, vermeldt de historie niet. Enkele jaren na zijn overlijden werd Nicola heilig verklaard en begon men met de bouw van de basiliek die zijn naam ging dragen en nu zijn stoffelijke resten bewaart.
Fotocredits:
foto 14: Nikater, Wikimedia
foto 15: Mickey93, Wikimedia
foto 24, 58: Tommytrani, Wikimedia
foto 47: Sailko, Wikimedia
foto 49: Paolo Monti, Wikimedia
Overige foto's: eigen werk
Comments