De kust tussen Rome en Napels is toeristisch niet bijzonder in trek. De Italianen weten in de zomermaanden de langgerekte stranden wel te vinden, maar dat is het wel zo’n beetje. Toch liggen hier interessante plaatsen met bijzondere bezienswaardigheden. We bezoeken er twee.
Het stadje Sperlonga rijst omhoog vanaf een rotsplateau, een uitloper van de Monti Aurunci die hier pal aan zee eindigt. Het omliggende gebied is nagenoeg vlak. In de Oudheid waren in deze omgeving talrijke villa’s van vermogende Romeinen te vinden. Het stadje zelf ontwikkelde zich pas na de ondergang van het West-Romeinse rijk, toen er nare tijden aanbraken en de behoefte aan veiligheid toenam. De rots bood tot op zekere hoogte bescherming tegen vreemde legers, ongure bendes en piraten. Sperlonga bleef lange tijd een vissersdorp en ondanks de strategische ligging werd het meerdere malen geplunderd.
(Sperlonga, gezien vanaf het strand. Links de Torre Truglia (16e eeuw), onderdeel van de verdedigingswerken)
Over het plaatsje zelf gaat mijn verhaal nu niet. In plaats daarvan gaan we even terug naar die Romeinse villa’s. Niemand minder dan Tiberius, de opvolger van Augustus en dus de tweede Romeinse keizer, liet in het begin van de eerste eeuw zijn oog vallen op een glooiend terrein vlakbij het huidige Sperlonga. Tiberius, naar het schijnt een wat sombere en introverte man, was iemand die zich zelden liet zien in Rome en liever een teruggetrokken leven leidde. Uiteraard nam hij geen genoegen met een hutje als residentie. Hij heeft dan ook de bouw van diverse imposante buitenverblijven op zijn naam staan, zoals de beroemde Villa Jovis op het eiland Capri. Hoe gigantisch zijn residentie bij Sperlonga was kun je goed zien op deze overzichtsfoto’s; het lijkt wel een compleet dorp.
(plattegrond van Tiberius' villa; rechtsonder de 'grotta')
Van Tiberius’ villa resteert niet veel meer dan muren en muurtjes die voor ons niet zo heel boeiend zijn. Spectaculair daarentegen is de geschiedenis van bij het villacomplex behorende grot die tegenwoordig zijn naam draagt, ‘grotta di Tiberio’. Deze brede en vrij diepe holte in de rots, waar je op het eerste gezicht niets bijzonders aan ziet, fungeerde vermoedelijk als locatie waar de keizer zijn feestelijke en ongetwijfeld exuberante banketten liet aanrichten voor zijn gasten. Een kale holte vormde natuurlijk geen geschikte ambiance voor zulke gelegenheden, en daarom liet Tiberius er een paar kolossale, aan mythische verhalen ontleende beeldengroepen in aanbrengen. De resten daarvan werden een jaar of zeventig geleden in duizenden gruzelementen ter plekke teruggevonden.
Reconstructies van deze beeldengroepen zijn te zien in het kleine, maar daarom niet minder interessante museum op het terrein van de villa. De meest indrukwekkende composities zijn de scènes rond de reus Polyphemus en het zeemonster Scylla, beide ontleend aan verhalen in de Odyssee van Homerus. We zien hoe Odysseus en zijn kompanen, gevangengehouden in de grot van de eenogige reus, op het punt staan om een gloeiende balk in dat ene oog te stoten, nadat ze hem met wijn in een roes gebracht hebben. Ook wanneer je weet dat het verhaal goed afloopt, is de spanning voelbaar.
Het andere tafereel laat zien hoe het veelkoppige monster Scylla, dat tezamen met collega Charybdis huist in de Straat van Messina, Odysseus en zijn metgezellen aanvalt op hun boot. Op de eerste foto zie je een reconstructie van het complexe kunstwerk.
Hoe de verschillende beeldengroepen destijds gepositioneerd waren in de grot, is weergegeven in deze reconstructie. Erg inspirerend en suggestief is het plaatje helaas niet, maar laat gerust je eigen fantasie erop los.
Het spreekt voor zich dat de grot, hoe imposant hij van binnen ook was aangekleed, ook nog op fraaie wijze verbonden moest worden met zowel de villa als de zee. Om dat te bereiken liet Tiberius aan de voorzijde van de holte waterbassins aanleggen die zorgden voor een harmonieus geheel. De vissen voelen zich daar nog steeds thuis.
Vermeldenswaard is dat de inwoners van Sperlonga zich na de vondst van de restanten van de beeldengroepen met hand en tand (en succes) verzetten tegen de beoogde overbrenging van het materiaal naar het ‘allesverslindende Rome’. In die tijd was het schering en inslag dat belangrijke lokale vondsten zonder pardon afgevoerd werden naar musea in de grote steden. Over het verzet van plaatselijke gemeenschappen tegen zulke praktijken heb ik hier en hier al eens eerder verteld.
(Twee andere beelden in het museum van de grotta)
In de volgende aflevering neem ik je mee naar Terracina.
Fotocredits:
Foto's 7 en 11: Sailko, Wikimedia
Foto 12: Corrado Volpicelli, Wikimedia
Overige foto's: eigen materiaal
Bedankt Alfons, wat een rijkdom aan verborgen parels!
Ik hoop dat als je klaar bent met al je foto reportages dat er een boek van wordt gemaakt. Dat kan daarom alleen maar een geweldig boek worden.