Op een lange reis door Zuid-Italië raakte ik eens verzeild in Troia, een plaatsje ten zuidwesten van Foggia, in Puglia. Of nee, ‘verzeild’ is niet het goede woord. Ik ging er bewust naartoe om de kathedraal te bekijken. De term ‘verzeild’ kwam in me op omdat dit nu niet bepaald een stukje van Puglia is waar reizigers iets plegen te zoeken. Troia ligt, net als de plaats die verderop in dit verhaal aan de orde komt, in de zogeheten Tavoliere. Dit is een uitgestrekt, nu eens vlak, dan weer zacht golvend gebied rond Foggia tussen de Adriatische Zee en het gebergte van Daunia op de grens met Molise en Campania. Er is weinig groen, in de zomer is het er snikheet en veel andere kleuren dan het geel van halfverbrande korenvelden zul je er dan niet aantreffen. Wat niet wegneemt dat je er soms fraaie foto’s kunt maken.
Belangrijkste doel van de dag was Troia’s kathedraal. In mijn hooggespannen verwachtingen werd ik gelukkig bepaald niet teleurgesteld toen de concattedrale della Beata Vergine Maria Assunta in Cielo, zoals hij officieel heet, voor m’n ogen oprees in de blakende zon. Het is echt een juweel van een kerk, gebouwd aan het eind van de elfde eeuw in een romaans-pugliese stijl waarin Byzantijnse en Arabische invloeden te bespeuren zijn.
Aan de buitenkant valt heel wat fraais te zien, dat moge duidelijk zijn. Laten we speciaal eens kijken naar de twee bronzen deuren, waarvan een in de voorgevel en een aan de zijkant. Ze zijn van de hand van Oderisio da Benevento, een artiest die – zoals de naam al aangeeft – uit Benevento afkomstige was en van wie men verder bijna niets weet, behalve dat hij werkte in de eerste helft van de twaalfde eeuw en tevens bronzen deuren vervaardigde voor kerken in Capua en Benevento. De deur in het hoofdportaal bestaat uit 28 panelen met afbeeldingen van patroonheiligen van de stad en van de man die opdracht gaf tot de bouw van de kerk, bisschop Guglielmo. Ook zien we draken- en leeuwenkoppen.
De andere deur telt 24 panelen met voorstellingen van de acht bisschoppen die Guglielmo voorgingen, wederom leeuwenkoppen en voorts diverse inscripties, waaronder de ‘handtekening’ van de maker ("Factor portarum fuit Oderisius harum beneventanus").
De grote blikvanger van de voorgevel is de schitterende rozet, een van de mooiste die ik ooit zag in Italië. Over de symboliek die erin verborgen is valt heel wat te vertellen, maar dat voert hier iets te ver. Let wel op de elf ‘stralen’ van de rozet, die staan voor de twaalf apostelen minus Judas, de verrader, en op de buitengewoon rijk en fantasievol gedecoreerde rand boven het venster.
Ook de buitenzijde van de apsis, aan de achterkant van de kerk, meestal een esthetisch stiefkindje van het gebouw, mag hier gezien worden.
Ik arriveerde in Troia in het begin van de middag en naar goed Italiaans gebruik was de kerk toen gesloten. De eigenaar van de nabijgelegen bar waar ik lunchte kon niet precies vertellen wanneer de kathedraal weer open ging. Dat ‘hing ervan af’, maar het zou zeker niet voor vier uur zijn. Zo lang kon ik niet wachten op iets wat toch al onbestemd was, dus ik heb de kerk niet van binnen kunnen zien. De foto’s hieronder zijn van internet geplukt.
Zoals je ziet zijn de beuken van de kerk van elkaar gescheiden door slanke marmeren zuilen. Het zijn er in totaal dertien. Dertien, een oneven getal, hoe kan dat? Wel, de eerste kolom rechts heeft een dubbelganger naast zich staan. Hierover wordt gezegd dat deze dertiende kolom het mogelijk maakt om het gezelschap van Jezus met zijn twaalf apostelen getalsmatig te symboliseren. Dat is dan toch weer een andere benadering dan we bij de rozet zien… maar ja, weet iemand een betere verklaring?
Troia heeft oude wortels. De Grieken noemden de stad Aika, wat door de Romeinen verbasterd werd tot Aecae. Van dit verleden is zo goed als niets meer te zien, al werd bij de bouw van de kathedraal aantoonbaar gebruik gemaakt van sloopmateriaal uit de Romeinse tijd. Intrigerend is natuurlijk wel de huidige naam van de stad, die onmiddellijk doet denken aan de legendarische plaats waar de Trojaanse oorlog zich afspeelde. Troje heet in het Italiaans inderdaad Troia. Het oude Aecae, of wat daar nog van over was, zou in het begin van de elfde eeuw tot Troje herdoopt zijn door de Byzantijnse gouverneur Basilio Boioannes, die zich erop beriep zelf af te stammen van de Trojanen.
Een kilometer of twintig ten noorden van Troia ligt Lucera, een beduidend grotere plaats. Ook deze stad heeft sinds de vierde eeuw voor Christus Romeinse wortels, getuige onder andere het grote amfitheater dat in het begin van de eerste eeuw in de toen Luceria geheten stad werd opgericht ter ere van keizer Augustus.
Zoals veel Italiaanse steden raakte het oude Luceria na de ondergang van het Romeinse rijk zwaar in verval. Maar in het begin van de dertiende eeuw deed zich een ware herrijzenis voor, toen Frederik II, keizer van het Heilige Roomse Rijk, koning van Duitsland en koning van Sicilië (en Zuid-Italië) 20.000 Arabieren vanuit Sicilië overbracht naar Lucera. Dit deed hij ter versterking van zijn leger. In één klap werd de stad een islamitische kolonie, met een moskee, een koranschool en vrijheid van godsdienst en handel. In die tijd bouwde Frederik er ook een palatium, een kasteelachtig paleis. Hiervan zijn enkel nog wat resten te zien.
Frederiks zonen, die in het voetspoor van hun vader streden tegen de paus en de pausgezinde partijen in Italië, moesten uiteindelijk het onderspit delven tegen de door de Kerkvader ingehuurde troepen van Karel I van Anjou, broer van de Franse koning, die na een lang beleg ook Lucera innam. Karel bouwde op de plek van Frederiks palatium een gigantisch kasteel. Zijn opvolger Karel II richtte overigens een ware slachting aan onder de (Arabische) bevolking. Wie niet vermoord werd, kon kiezen tussen slavernij of bekering tot het christendom.
Het kasteel is, voor middeleeuwse begrippen, werkelijk ongelooflijk groot. De dertien meter hoge muren hebben een omtrek van maar liefst 900 meter. Daarbinnen werd een hele citadel gebouwd, met huizen, kazernes en zelfs een heuse kerk. De ommuring telt dertien vierkante torens, twee bastions, zeven contreforten en twee ronde torens, en onder de binnenplaats ligt een veertien meter diep gewelf voor wateropslag. Bij de bouw werd mede gebruik gemaakt van ter plekke nog aanwezig materiaal uit de Romeinse tijd. Zo zien we hier vandaag de dag op de binnenplaats van het kasteel een archeologische zone met Romeinse, vroegchristelijke en middeleeuwse overblijfselen.
Na de uitmoording van de Arabische bevolking moest Lucera natuurlijk weer een christelijke stad worden. Rond 1300 werd op initiatief van Karel II de aan Santa Maria Assunta opgedragen kathedraal gebouwd. In Frans-gotische stijl, zegt Wikipedia, maar dat zie ik er niet zo aan af. Hoe dan ook is er in later tijden veel veranderd aan de grote, asymmetrisch gebouwde kerk, met als gevolg dat deze een wat onduidelijk karakter heeft gekregen. De Santa Maria ligt aan een brede, pleinachtige straat.
Het hoofdaltaar op het middelste koor van de driebeukige kerk mag bepaald een bijzonderheid genoemd worden. Het wordt namelijk gevormd door een op zes kolommen geplaatste stenen plaat, die door een zalig verklaarde geestelijke in het begin van de 15e eeuw werd weggehaald uit de ruïnes van het kasteel waar Frederik II gestorven is. Curieus toch, dat zo’n met de keizer-papenvreter te associëren voorwerp door toedoen van een priester een bestemming kreeg als heilig object in een kerk. De geschiedenis is vol verrassingen.
Fotocredits:
Foto’s 30, 41: Paolo Monti, Wikimedia
Foto’s 32 t/m 35: Fabrizio Garrisi, Wikimedia
Foto 38: Maarten18, Wikimedia
Foto 39: Zanniero, Wikimedia
Foto 40, 46: publiek domein, Wikimedia
Foto 45: Biagiofg, Wikimedia
Foto 61: www.beweb.chiesacattolica.it
Alle overige foto’s eigen werk
Troia: een prachtige kathedraal, prachtige bronzen deur en weer prachtige foto's! Maar wat is er toch die Romaanse Zuid-Italiaanse kerken/kathedralen en die overal uitstekende leeuwtjes? Die kwam ik dit jaar in de kerk van Casertavecchia ook al zo tegen.
Lucera: Geweldig! Ik ben gek op Frederik II. Weer een toevoeging aan de lijst rond hem te bezoeken plaatsen.